Problem współczesnego głoszenia: czym jest teologia biblijna (cz. 2)

• Diagnoza – nieznajomość teologii biblijnej (część 1)
• Odkrywanie – czym jest teologia biblijna? (część 2)
• Kierunek – jak stosować teologię biblijną w głoszeniu (część 3)

Rozwiązanie problemu płytkich kazań opisanych w części pierwszej jest naprawdę proste: pastorzy muszą nauczyć się posługiwać teologią biblijną w swoim głoszeniu. Aby się tego nauczyć, musimy najpierw odpowiedzieć sobie na pytanie: czym jest teologia biblijna?

Teologia biblijna vs. teologia systematyczna

Teologia biblijna, w przeciwieństwie do teologii systematycznej, skupia się na biblijnej fabule.

Teologia systematyczna, choć jest przeniknięta teologią biblijną, to nie zajmuje się chronologią. Don Carson wskazuje, że teologia biblijna:

jest bliższa tekstowi niż teologia systematyczna. Stara się odkryć autentyczne znaczenie tekstów biblijnych, uwzględniając odrębność każdego z nich. Dąży do połączenia różnych tekstów posługując się własnymi kategoriami. Teologia biblijna stara się więc być swego rodzaju dyscypliną, pomostem łączącym dobrą egzegezę i właściwą teologię systematyczną (pomimo iż, każda z nich nieuchronnie wpływa na siebie nawzajem)[1].

Innymi słowy, teologia biblijna bardziej świadomie koncentruje się na przesłaniu rozważanych tekstów. Pyta, które tematy są kluczowe dla autorów biblijnych w ich kontekście historycznym, i stara się dostrzec ich spójność. Teologia biblijna skupia się na fabule Pisma – na tym, jak rozwija się Boży plan w historii odkupienia. Oznacza to, jak zobaczymy w części trzeciej tego artykułu, że każdy tekst powinniśmy interpretować, a następnie zwiastować w kontekście jego związku z całą fabułą Biblii.

Z drugiej strony, teologia systematyczna, zadaje Biblii pytania, które odzwierciedlają pytania i problemy filozoficzne codzienności. Systematycy mogą również – w dobrej wierze – zgłębiać tematy, które są ukryte w biblijnych pismach, ale nie są przedmiotem dłuższej uwagi w tekście. Mimo to, powinno być jasne, że każda godna tego miana teologia systematyczna opiera się na teologii biblijnej.

Wyróżniającą cechą teologii biblijnej, jak zauważa Brian Rosner jest to, że „pozwala tekstowi biblijnemu wyznaczać tor”[2]. Kevin Vanhoozer ukazuje szczególną rolę teologii biblijnej mówiąc, że „teologia biblijna jest nazwą sposobu interpretacji Biblii, który zakłada, że Słowo Boże zostało nam przekazane przez różnorodne gatunki literackie, historyczne uwarunkowania, słowa ludzi”[3] lub „innymi słowy, teologia biblijna jest zainteresowana tym, czym zainteresowany jest sam tekst”[4].

Carson dobrze wyraża wkład jaki niesie ze sobą teologia biblijna:

Teologia biblijna, jak sama nazwa wskazuje, choć działa na zasadzie wnioskowania z różnorodności biblijnych tekstów, dąży do zrozumienia i wyrażenia spójności wszystkich tekstów biblijnych razem wziętych, odwołując się przede wszystkim do kategorii ukazanych w tych tekstach. W tym sensie, teologia biblijna jest kanoniczna, tzn. jest teologią samej Biblii jako całości[5].

Teologia biblijna może ograniczać się do teologii Księgi Rodzaju, Pięcioksięgu, Ewangelii Mateusza, Listu do Rzymian, czy nawet do wszystkich listów Pawła. Jednocześnie, teologia biblijna może uwzględniać cały kanon Pisma, w którym fabuła Pisma jako całości jest zintegrowana. Zbyt często kaznodzieje ekspozycyjni ograniczają się do Księgi Kapłańskiej, Ewangelii Mateusza lub Objawienia nie rozważając nad ich miejscem w fabule historii odkupienia. Oddzielają w ten sposób jedną część Pisma od drugiej, tym samym głosząc w sposób pofragmentowany zamiast głosić cały zamysł Boży. Gerhard Hasel słusznie zauważa, że musimy korzystać z teologii biblijnej w sposób, „który stara się uczciwie oddać wszystkim płaszczyznom rzeczywistości, o której zaświadcza tekst biblijny”[6]. Praktykowanie takiej teologii nie jest jedynie zadaniem profesorów seminariów; jest to odpowiedzialność każdego głoszącego Słowo!

Zastanówmy się raz jeszcze nad różnicami pomiędzy teologią systematyczną a biblijną. I tutaj również Don Carson okazuje się być pomocny[7]. W celu formułowania nauczania Pisma Świętego teologia systematyczna bierze pod uwagę wkład teologii historycznej, i dlatego czerpie z dzieł Augustyna, Tomasza z Akwinu, Lutra, Kalwina, Edwardsa i niezliczonej rzeszy innych nauczycieli. Teologia systematyczna próbuje przekazywać Słowo Boże bezpośrednio do współczesnej kultury i kontekstu naszych czasów. Zatem oczywistym jest, że aby głosić do współczesnych sobie ludzi w sposób adekwatny i skuteczny, każdy dobry kaznodzieja musi zakorzenić się w teologii systematycznej.

Teologia biblijna jest bardziej indukcyjna („od szczegółu do ogółu”) i fundamentalna. Carson słusznie stwierdza, że teologia biblijna jest „dziedziną pośredniczącą”, podczas gdy teologia systematyczna jest „dziedziną kulminującą”. Możemy więc powiedzieć, że teologia biblijna jest pośrednicząca w tym sensie, że funkcjonuje jak pomost między studium historycznym i literackim Pisma, a teologią dogmatyczną.

Teologia biblijna zaczyna zatem od kontekstu historycznego w jakim umiejscowiony jest tekst. Nie oznacza to, że teologia biblijna jest nieskażenie neutralna lub obiektywna. Jak zauważa Kristen Stendahl, pogląd, że jesteśmy w stanie idealnie oddzielić to, co tekst oznaczał wtedy, od tego, co oznacza teraz, jest złudny. Scobie wypowiada następujące słowa na temat teologii biblijnej:

Jej założenia, oparte na istocie samej wiary chrześcijańskiej, zawierają przekonanie, że Biblia jest przekazem boskiego objawienia, że słowo Boga zawarte w Piśmie, stanowi normę wiary i życia chrześcijańskiego, oraz że wszystkie różnorodne materiały, zarówno w Starym, jak i Nowym Testamencie, mogą być w pewien sposób odniesione do planu i zamiaru jednego Boga całej Biblii. Taka teologia biblijna stoi gdzieś pomiędzy tym, co Biblia „znaczyła”, a tym, co „znaczy”[8].

Z powyższego wynika więc, że teologia biblijna nie ogranicza się jedynie do Nowego Testamentu lub Starego Testamentu, ale że traktuje oba Testamenty razem jako słowo Boga. Teologia biblijna opiera się na założeniu, że kanon Pisma funkcjonuje jako jej norma, a zatem oba Testamenty są niezbędne, by wyjaśnić teologię Pisma.

Równowaga między Starym a Nowym Testamentem

W posługiwaniu się teologią biblijną istnieje wspaniała dialektyka między Starym a Nowym Testamentem. Nowy Testament przedstawia kulminację historii odkupienia rozpoczętej w Starym Testamencie, a więc teologia biblijna jest z definicji teologią narracyjną. Przedstawia historię o dziele Bożego zbawienia w historii świata. Historyczny rozwój tego, co uczynił Bóg, można określić jako historię zbawienia lub historię odkupieńczą.

Owocne jest także rozważanie Pisma z punktu widzenia obietnicy i jej wypełnienia: to, co zostało obiecane w Starym Testamencie, jest wypełnione w Nowym Testamencie. Musimy uważać, by nie pominąć historycznej specyfiki objawienia Starego Testamentu, tak aby nie usunąć kontekstu historycznego, w którym zrodziło. Z drugiej strony, musimy przyznać, że istnieje postęp w objawieniu ze Starego Testamentu do Nowego Testamentu. Ten postęp objawienia uznaje charakter przygotowawczy Starego Testamentu i ostateczne słowo, które pojawia się w Nowym Testamencie. Stwierdzenie, że Stary Testament ma charakter przygotowawczy, wcale nie unieważnia jego kluczowej roli, ponieważ Nowy Testament możemy zrozumieć tylko wtedy, gdy zrozumiemy również znaczenie Starego Testamentu i na odwrót.

Niektórzy są niechętni do przyjęcia typologii, ale to podejście jest zasadnicze dla teologii biblijnej, gdyż jest to kategoria stosowana przez samych autorów biblijnych. Czym jest typologia? Typologia do zamierzona przez Boga zgodność pomiędzy wydarzeniami, osobami i instytucjami w Starym Testamencie a ich wypełnieniem w Chrystusie w Nowym Testamencie[9]. Na przykład, Mateusz w swojej Ewangelii odnosi się do powrotu Marii, Józefa i Jezusa z Egiptu posługując się językiem zbieżnym z tym, użytym w Starym Testamencie, kiedy Izrael opuszczał Egipt (Ew. Mat 2:15, 2 Moj. 4:22, 23, Ks. Oz. 11:1). Oczywiście nie tylko nowotestamentowi autorzy przestrzegają tych zamierzonych przez Boga zgodności. Czynią to również autorzy Starego Testamentu. Na przykład, zarówno Izajasz jak i Ozeasz przewidują nowy exodus, który będzie wzorowany na pierwszym exodusie. W ten sposób, Stary Testament wyraża oczekiwanie na nowego Dawida, który będzie jeszcze większy od pierwszego Dawida. W samym Starym Testamencie widzimy mnóstwo przykładów typologii, które sprawiają, że wypełnienie typu jest zawsze większe niż typ sam w sobie. Jezus jest nie tylko nowym Dawidem, ale jest większym Dawidem.

Typologia uznaje Boży wzorzec i Boży zamysł w historii świata. Bóg jest ostatecznym autorem Pisma – historia Biblii jest Bożą opowieścią. I już od samego początku tylko Bóg zna jej zakończenie, tak abyśmy jako czytelnicy, mogli zobaczyć w Starym Testamencie zapowiedzi ostatecznego wypełnienia.

***

[1] D.A. Carson, Systematic and Biblical Theology, [w:] New Dictionary of Biblical Theology, eds. T. Desmond Aleksander and Brian S. Rosner; Downer Grove: InterVarsity, 2000, s. 94. Inną definicję podaje Charles H.H. Scobie, “Teologia biblijna może być zdefiniowana jak uporządkowane studium zrozumienia objawienia Boga ujętego w kanonicznych Pismach Starego i Nowego Testamentu” (The Challenge of Biblical Theology, Tyndale Bulletin 42, 1991, s. 36).

[2] Brian S. Rosner, Biblical Theology [w:] New Dictionary of Biblical Theology, s. 5.

[3] Kevin J. Vanhoozer, Exegesis and Hermeneutics, [w:] New Dictionary of Biblical Theology, s. 56.

[4] Ibid., s. 56.

[5] D.A. Carson, Systematic and Biblical Theology, s. 100.

[6] Gerhard Hasel, Biblical Theology: Then, Now and Tomorrow, Horizons of Biblical Theology 4, 1982, s. 66.

[7] W celu dalszej dyskusji, zob. D.A Carson, Systematic and Biblical Theology, s. 101-102.

[8] Ch.H.H. Scobie, The Challenge of Biblical Theology, s. 50-51.

[9]Dla pełniejszego wprowadzenia do typologii, zob. David L. Baker, Two Testaments, One Bible, IVP, 1976.

Tłumaczenie: Wierni Słowu
Korekta: Ewangelia w Centrum